Moeten we in de Corona-crisis leren van andere landen?

 

 

 

Mondkapjes en lock-down: volg het buitenland!

Al sinds de eerste besmettingen werden gemeld, is er in de pers en sociale media een druk om te doen wat andere landen doen. Mensen die over het algemeen de eigenheid van Nederland benadrukken en zelfs uit internationale verbanden willen stappen, blijken opeens voor imitatie van het buitenland te zijn. Als anderen een complete 'lockdown' hebben, waarom in Nederland dan niet? Terwijl heel Azië met mondkapjes loopt, hoe durven we dan zonder zo'n ding de winkel nog in? En nu de privacy van mensen in rap tempo wordt opgeofferd aan veiligheid, dan kunnen we dat hier toch ook gewoon doen?

Deze reactie is begrijpelijk. Als er paniek uitbreekt, gaan mensen vaak achter anderen aan rennen. Nu ook dus weer. Het vervelende is alleen, als mensen de verkeerde kant op rennen en dan iedereen in de problemen komt. Maar dat is niet het enige probleem. Landen verschillen ook nogal van elkaar. Daardoor kan een oplossing die in Italië nodig is, in Zweden bijvoorbeeld overbodig zijn. Zweden houden normaal al veel meer afstand van elkaar dan Italianen bijvoorbeeld en er wonen weinig Zweden in drie-generatiefamilies bij elkaar. Ook verschillen landen nogal van elkaar waar het gaat om de manier waarop regels en gezag functioneren. In autoritaire samenlevingen is meer hypocrisie dan in democratische, lijkt het. De Hollandse nadruk op eigen verantwoordelijkheid, bijvoorbeeld, werkt misschien al minder goed in België. De autoritaire aanpak die we in uiteenlopende landen als Bulgarije en Spanje zien, past bij de gemiddeld hoge machtsafstanden in hun culturen.

Cultuurverschillen: gezondheid en privacy

Er zijn dus grote verschillen in gedrag op basis van culturen. Er is echter ook meer aan de hand. Gezondheid is geen technische zaak en hoe wij ons met onze gezondheid verhouden en de beheersing daarvan, hangt uiteindelijk af van morele en politiek keuzen. Dat zien we al in het verschil tussen Duitsland en Nederland. Euthanasie is onbespreekbaar bij onze buren en zelfs palliatieve behandeling (verzachting van het sterven) ligt er al erg moeilijk. Dat is een mogelijke verklaring van de grote omvang van de intensive care (IC) in dat land, iets waar men nu voordeel bij heeft. Logisch dat ook in Nederland mensen nu roepen dat we Duitsland als voorbeeld hadden moeten nemen en onze IC-capaciteit niet zo beperkt hadden moeten houden. Maar daarbij gaat men voorbij aan de fundamentele verschillen in de gezondheidscultuur tussen de landen.

Een belangrijk, evenmin technisch, thema is de invloed die wij toelaten van de overheid op ons persoonlijk leven. Mag men, ook in deze crisistijden, achter de voordeur kijken? Nederland heeft daar tot nu toe vrij stevige beperkingen aan gesteld en dat past bij de heersende opvattingen over privacy. Het is gemakkelijk om nu te roepen dat we van Zuid-Korea moeten leren, dat inderdaad redelijk succes vol blijkt te zijn in het keren van de epidemie, maar daarbij hoort een vraag: hoe Aziatisch willen in dit opzicht we worden?  Deze vraag kan heel verkeerd opgevat worden, met de racistisch gekleurde stereotypen over Aziaten op het ogenblik, maar de opvattingen in landen als Zuid-Korea, Singapore en Taiwan zijn op het punt van privacy anders dan de onze. Wordt het tijd om onze opvattingen te veranderen?

Kopieergedag: 'mimetische processen'

Er zijn dus diverse redenen om te accepteren dat verschillende landen op verschillende manieren met de Covid-19 crisis omgaan. Dat valt ook uit te leggen. Maar wat beweegt mensen dan in de richting van uniformiteit? Waarom accepteren mensen niet dat Zweden het zonder 'lock-down' probeert en waarom wil men in Tsjechië mondkapjes verplicht stellen net als in China? Eerder noemde ik al het kuddegedrag dat juist in crisissituaties lijkt te ontstaan. De sociologie van organisaties biedt daarnaast nog een interessante verklaring: zogenaamde 'mimetische' processen. Juist waar het inzicht in de effectiviteit van organisaties beperkt is en het heel moeilijk is om directe relaties aan te tonen tussen beleid en gevolgen daarvan, bestaat de neiging van organisaties om standaardoplossingen te kiezen die in het betreffende veld als 'juist' worden gezien. Organisaties implementeren deze standaardoplossingen niet omdat ze aantoonbaar werken, maar om hun legitimiteit in de ogen van belanghebbenden ('stakeholders') te verkrijgen. Men wil een 'modern ziekenhuis' zijn of een 'school met een adequate didactiek', ondanks het feit dat het niet doorzichtig is wat nu eigenlijk tot een goede patiëntenzorg of effectief onderwijs leidt. Juist in de afwezigheid van harde feiten leveren adviesbureaus, toezichthouders en professionele organisaties modellen voor wie zich als adequaat of modern wil profileren. Dit doorgaans door 'succesverhalen' van voorbeeldorganisaties, die kennelijk effectief waren.

Zelf beleid ontwikkelen

Een belangrijke reden voor  kopieergedrag is dus onzekerheid. Deze onzekerheid wordt gecompenseerd door een model, door normen van adequaat beleid. Ik vermoed at er in de huidige crisis iets dergelijks aan de hand is. Omdat de relaties tussen maatregelen en effecten uitermate complex en indirect zijn, kunnen we geen hard, op feiten gebaseerd beleid maken. Wat we wel kunnen doen is ons aan normen houden. Die zijn er echter (nog) niet en daarom gaan we ze zoeken waar ze al lijken te bestaan: bij andere landen met succesverhalen. Deze 'mimetische' processen lijken zich nu ook voor te doen. Dit kopieergedrag heeft echter een risico omdat daarmee de suggestie van 'de beste oplossing' kan ontstaan, waar die in feite niet bestaat, zeker als we met de verschillende situaties in landen rekening houden. Het is zeker nodig om van andere landen te leren, maar kopiëren lijkt dom, wanneer we weinig inzicht hebben in de echte effectiviteit van het beleid in het andere land of in de verschillende omstandigheden die een rol spelen. Laten we daarom blij zijn dat het RIVM niet meegaat in snelle en slordige oproepen om mondkapjes te verplichten, totale lock-down te creëren of individuen via hun telefoon te gaan volgen. We moeten, in samenwerking met andere landen en geïnspireerd door hun kennis beleid ontwikkelen en implementeren dat hier lijkt te passen, al weten we pas achteraf of het echt heeft gewerkt.